Our own Gujarat and We are proud of being Gujaratis

ગુજરાત વિકાસલક્ષી હરણફાળ ભરવા માટે કાયમ મશહૂર આવતા વર્ષે હીરકજયંતી ઊજવતી વખતે પોતાનાં રજુ કરવાનાં થતા લેખાંજોખાંંમાં ઘણું બધું થયાનો ઉલ્લેખ જરૂર કરી શકાશે.

ડો. હરિ દેસાઈ લંડનના "ગુજરાત સમાચાર"માં દર સપ્તાહે "અતીતથી આજ" કટાર લખે છે. ૪ મે ૨૦૧૯. વેબ લિંક : https://bit.ly/2IWmFwi 

ગુજરાત વિકાસલક્ષી હરણફાળ ભરવા માટે કાયમ મશહૂર

ડૉ.હરિ દેસાઈ

આવતા વર્ષે હીરકજયંતીની ઊજવણીમાં રજૂ કરવાનાં થતાં લેખાંજોખાંમાં હરખાવા જેવું ઘણું

ગુજરાતના સ્થાપના દિન (૧ મે ૨૦૧૯૬૦)ની ચર્ચા નીકળે ત્યારે કેન્દ્રમાં મંત્રી રહેલા, મૂળ પંજાબી છતાં ગુજરાતને પોતીકું ગણીને અમદાવાદમાં સ્થાયી થયેલા, જાણીતા અર્થશાસ્ત્રી એવા ડૉ.વાય.કે.અલઘે કહેલા એક પ્રસંગનું સ્મરણ થવું સ્વાભાવિક છે: “રાજીવ ગાંધી ફાઉન્ડેશનસંચાલિત ઇન્સ્ટિટ્યૂટના નિયામક તરીકે કાર્યરત બિવેક દેબરોય અને લવીશ ભંડારીએ વર્ષ ૨૦૦૪માં વિવિધ રાજ્યોના આર્થિક સ્વાતંત્ર્ય અંગે અભ્યાસ કરીને ગુજરાતને પ્રથમ ક્રમ આપ્યો હતો. મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના વડપણવાળા આ રાજ્યને એવોર્ડ મળે એ  મુદ્દે સંસ્થાનાં અધ્યક્ષા સોનિયા ગાંધી ગિન્નાયાં. એ વેળા ટ્રસ્ટીમંડળના સભ્ય તરીકે મેં શ્રીમતી ગાંધીને કહ્યું હતું કે ગુજરાત તો પરાપૂર્વથી નંબર વન રહ્યું છે એટલે દેબરોયના અભ્યાસમાં એ નંબર વન આવે એટલા માત્રથી તમે એની ઉપર બગડો એ યોગ્ય નથી.”  બંને વચ્ચે અંટસ પડી હતી અને અલઘના કહ્યા છતાં સંજોગો એવા સર્જાયા કે કેમ્બ્રિજના પ્રોડક્ટ દેબરોયે પોતાને ગમતી સંસ્થાનો હોદ્દો છોડવો પડ્યો. જોકે રાજીવ ગાંધી સંસ્થામાંથી ફંગોળાયેલા દેબરોયને નરેન્દ્ર મોદીએ વડાપ્રધાન થતાંની સાથે જ ઝીલી લીધા. આયોજન પંચને નવા વાઘા પહેરાવીને નીતિ આયોગ બનાવવામાં આવ્યું ત્યારે મોદીએ દેબરોયને એના સભ્ય બનાવી દીધા અને અત્યારે તેઓ વડાપ્રધાનની આર્થિક બાબતોની સલાહકાર પરિષદના અધ્યક્ષ છે!

મંડ્યા રહેવાની  ગુજરાતી પ્રકૃતિ

ગુજરાત કે મહાગુજરાતની અસ્મિતાની વાત નીકળે ત્યારે ગુજરાતી પ્રજાની પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં સાહસિકતાને સ્મરવામાં આવે. “જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી ત્યાં સદાકાળ ગુજરાત” એ કવિ અરદેશર ખબરદારની  પંક્તિ દુનિયાભરના ગુજરાતીઓના યોગદાનને ગૌરવવંતુ  બનાવતી ચોફેર ગૂંજે છે. વિશ્વના કયા ખૂણામાં ગુજરાતી નથી કે કયા ક્ષેત્રમાં એણે ગજું નથી કાઢ્યું એવો સવાલ કરવામાં આવે તો ભાગ્યેજ કોઈ ક્ષેત્ર બાકાત રહેશે. ગુજરાતની પ્રજા આપબળે આગળ વધવા માટે જાણીતી છે અને ૧૯૬૦માં મુંબઈ રાજ્યમાંથી ગુજરાત અલગ પડ્યું ત્યાર પછી આજ લગી રાજ્યના સર્વાંગી વિકાસમાં ગુજરાતીઓ સતત કાર્યરત રહ્યા છે અને રાજકીય શાસકોએ એમાં સહયોગ આપવાનું યોગદાન કર્યું છે.ગુજરાતીઓ વિશે એટલું જરૂર કહેવાય કે સરકારીતંત્ર મદદરૂપ ના થાય તો વાંધો નહીં,પણ નાહક અવરોધો ના સર્જે તો પણ ગુજરાતીઓ પોતાની રીતે પાણીની જેમ માર્ગ કાઢી લઈને વિકાસને સાકાર કરશે.ક્યારેક દુષ્કાળનાં વર્ષો આવ્યાં કે ક્યારેક અતિવૃષ્ટિની આફતો, ક્યારેક ભૂકંપ કે રોગચાળાનાં સંકટો; ગુજરાતીઓ એ સૌને પાર કરીને આફતને પણ અવસરમાં પલટી નાંખતાં આગેકૂચ કરતા રહ્યા છે. દુનિયાભરમાં “રસના” બ્રાન્ડને નામે નામ રોશન કરનાર અમદાવાદી ઉદ્યોગપતિ અને અમારી ઝેવિયર્સ કૉલેજના જ પ્રોડક્ટ પીરુઝ ખંભાતાએ એકવાર અમને ટીવી ઇન્ટર્વ્યૂમાં કહ્યું હતું: “બધાને મારી રસનાની સફળતા યાદ રહે છે, પણ મને કહેવા દ્યો કે એ એક સફળતા પહેલાં મને નવ્વાણું નિષ્ફળતાઓ મળી હતી.” ખંભાતા પારસી છે અને ઈરાનથી ગુજરાતના ઉદવાડા આવી દૂધમાં સાકરની જેમ ભળી ગયેલા પારસીઓ જેવી જ પ્રકૃતિ સમી ગુજરાતી પ્રકૃતિએ જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી ત્યાં સદાકાળ ગુજરાતને સાકાર કર્યું છે. કરોળિયાને આદર્શ માની નિષ્ફળતા પછી પણ મંડ્યા રહેવાની સાહસિક પ્રકૃતિએ ગુજરાતીને વિશ્વફલક પર નામ રોશન કરવામાં મદદ કરી છે.

દેશની ગુલામી, આઝાદી અને ભાગલા

ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના થઇ એ પહેલાં ગુજરાતનો ડંકો દેશ અને દુનિયામાં વાગતો હતો: સિંધ પર ઇ.સ. ૭૧૨ના આરબ આક્રમણને પગલે ગુજરાતના માર્ગે દેશની ગુલામી આવ્યાનું સુવિદિત છે.ગુજરાતને મારગ અંગ્રેજ વેપારી સુરતમાં કોઠી સ્થાપવાનો બાદશાહ જહાંગીર કનેથી પરવાનો મેળવવા પહેલાં અમદાવાદની નગીનાવાડી (કાંકરિયા)માં નૌકાવિહાર કરતા બાદશાહને મળ્યા અને પછી આગ્રા જઈને પરવાનો મેળવ્યો. વેપાર કરવા આવેલા અંગ્રેજ ૨૦૦ વર્ષ દેશના ધણી થઇ બેઠા અને આઝાદીના સંગ્રામમાં ગુજરાતના મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલ અગ્રક્રમે હતા એટલે દેશની આઝાદી પણ ગુજરાતને મારગ આવી. દેશના ભાગલા માટેનું નિમિત્ત એક મોટી પાનેલીના ઠક્કર પરિવારનો વંશજ નામે મોહમ્મદ અલી ઝીણા નિમિત્ત બન્યો. ભારત અને પાકિસ્તાન બેઉના રાષ્ટ્રપિતા સૌરાષ્ટ્રના જ હોવાનો સંયોગ પણ જોવા મળ્યો.

દેશને રાષ્ટ્રપિતા આપનાર ગુજરાતે પહેલા નાયબ વડાપ્રધાન વલ્લભભાઈ પટેલ આપ્યા.દેશનો વર્તમાન નકશો એમને આભારી છે.૫૬૫ દેશી રજવાડાંના વિલીનીકરણની અસંભવ એવી કામગીરી ચરોતરના આ સપૂત, નામે સરદાર પટેલે બજાવી હતી. ગુજરાતે સત્તાવાર રીતે બે વડાપ્રધાન આપ્યા છે: મોરારજી દેસાઈ અને નરેન્દ્ર મોદી. સમયાંતરે પરિવર્તન આવતું હોય છે: ભારતની આઝાદીની લડાઈમાં મોટે ભાગે ભણેલાગણેલા અને ખાસ કરીને બેરિસ્ટરો હતા. આઝાદીનાં ૭૦ વર્ષ પછી દેશના જ નહીં ગુજરાતના રાજકીય શાસકોની શૈક્ષણિક લાયકાત પર નજર કરીએ તો કોઈ ત્રીજી ચોપડી ભણેલો નેતા છે તો કોઈ દસમું પાસ કેબિનેટ મંત્રી. ગુજરાતનો નાણામંત્રી સ્નાતક પણ ના હોય અને શિક્ષણ રાજ્યમંત્રી પાંચમું પાસ હોય એ બહુ આવકાર્ય બાબત તો નથી. જોકે ગુજરાતી પ્રજા સંતોષ એ વાતે લે છે કે ચાલો, બહુ ભણેલા ના હોય; પણ ગણેલા તો છેને! બધ્ધેબદ્ધું ખરાબ નથી. ગુજરાતના પ્રથમ મુખ્યમંત્રી ડૉ.જીવરાજ મહેતાને હોદ્દાના શપથ લેવડાવતી વખતે રવિશંકર મહારાજે જે ગુજરાતની અપેક્ષા કરી હતી એ જરૂર અધૂરી રહી છે એટલે એ વ્યાખ્યાનને વારંવાર વાંચવાની જરૂર ખરી,પણ ગુજરાતે આવતા વર્ષે હીરકજયંતી ઊજવતી વખતે પોતાનાં રજૂ કરવાનાં થતાં લેખાંજોખાંમાં ઘણું બધું થયાનો ઉલ્લેખ જરૂર કરી શકાશે. વિકાસની બાબતમાં સંતોષ માની લેવામાં આવે તો એ યોગ્ય ના લેખાય,પણ થયું એનો હરખ કરીને બાકીની મજલ કાપવાની રહે. રડારોળ કે હાયવોયમાં આયખું પૂરું કરનારાઓ જીવનને માણી શકતા નથી એટલે ગુજરાત હજુ એનાં લક્ષ્ય ઊંચાં રાખવાની સાથે જે થયું છે એનો હરખ કરે એ ખૂબ જરૂરી છે.

પ્રત્યેક મુખ્યમંત્રીનું યોગદાન

ગુજરાતના તમામ મુખ્યમંત્રીઓના યોગદાનને બિરદાવ્યા વિના આજની ઈમારતનો વિચાર કરી શકાય નહીં. સમય અને સંજોગો તેમ જ રાજકીય ખેંચતાણો વચ્ચે જે તે મુખ્યમંત્રીએ પોતાની ફરજ નિભાવી છે. મુંબઈ રાજ્યના મુખ્યમંત્રી રહીને ગુજરાતના સૂબા લેખાતા મોરારજીભાઈની અનિચ્છાએ મૂળ અમરેલીના ડૉ.જીવરાજ મહેતા રાજ્યના પહેલા મુખ્યમંત્રી બન્યા અને એમને હટાવીને ભાવનગરના બળવંતરાય મહેતા આવ્યા. જોકે ૧૯૬૫ના પાકિસ્તાન સાથેના યુદ્ધ દરમિયાન  એમના વિમાનને તોડી પડાતાં એમનું અકાળે અવસાન થયું.એ પછી હિતેન્દ્ર દેસાઈ, ઘનશ્યામભાઈ ઓઝા અને ચીમનભાઈ પટેલ તથા બાબુભાઈ જશભાઈ પટેલ મુખ્યમંત્રી તરીકે આવ્યા. બાબુભાઈની સરકાર તૂટતાં ૧૯૭૬માં માધવસિંહ સોલંકી મુખ્યમંત્રી બન્યા.એમના નેતૃત્વમાં ૧૯૮૫ની ચૂંટણીમાં ૧૮૨ બેઠકોમાંથી ૧૪૯ બેઠકો કોંગ્રેસને ફાળે ગયાનો વિક્રમ આજ લગી અતૂટ છે.જોકે ચાર જ મહિનામાં સોલંકી સરકાર જતાં અમરસિંહ ચૌધરીના વડપણવાળી સરકાર આવી,પણ ૧૯૯૦ની વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલાં માધવસિંહ ફરી મુખ્યમંત્રી બન્યા. ૧૯૯૦માં કોંગ્રેસને સૌથી ઓછી એટલે કે ૩૩ બેઠકો અપાવવાનો વિક્રમ પણ સોલંકીને નામે નોંધાયેલો છે. ચીમનભાઈ પટેલ ૧૯૯૦માં ફરી મુખ્યમંત્રી બન્યા અને તેમની સરકારમાં ભાજપના કેશુભાઈ પટેલ નંબર ટુ હતા. બળવંતરાય પછી ચીમનભાઈ બીજા મુખ્યમંત્રી હતા જેમનું નિધન એ હોદ્દે ફેબ્રુઆરી ૧૯૯૪માં થયું. એમના અનુગામી તરીકે છબીલદાસ મહેતા આવ્યા. ૧૯૯૫ની ચૂંટણી પછી ભાજપના કેશુભાઈ મુખ્યમંત્રી બન્યા,પણ શંકરસિંહ વાઘેલાના બળવાને પગલે તેમણે હોદ્દો છોડવો પડ્યો અને સુરેશ મહેતા એમના અનુગામી બન્યા.શંકરસિંહ વાઘેલાએ કોંગ્રેસના ટેકાથી મુખ્યમંત્રી બનવાનું સ્વપ્ન સાકાર કરવા સુરેશ મહેતા સરકારને ઊથલાવી. વાઘેલા સામે ટેકેદાર કોંગ્રેસે ભ્રષ્ટાચારનું મોટું આરોપનામું રાજ્યપાલને સુપરત કર્યું એટલે વાઘેલા-સમર્થક ઉદ્યોગપતિ  દિલીપ પરીખ મુખ્યમંત્રી બન્યા.વર્ષ ૧૯૯૮ની વિધાનસભાની ચૂંટણી પછી ફરીને ભાજપના કેશુભાઈ પટેલ મુખ્યમંત્રી બન્યા.ઓક્ટોબર ૨૦૦૧માં એમને સ્થાને મોવડીમંડળે નરેન્દ્ર મોદીને મુખ્યમંત્રી તરીકે પાઠવ્યા અને એ છેક મે ૨૦૧૪માં વડાપ્રધાન બન્યા ત્યાં લગી આ હોદ્દે રહ્યા. એમના અનુગામી તરીકે આનંદીબહેન પટેલ અને પછીથી વર્તમાન મુખ્યમંત્રી વિજય રૂપાણી સત્તારૂઢ થયા. લોકસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો ૨૩ મે ૨૦૧૯ના રોજ આવે એ પછી ગુજરાતની નેતાગીરીમાં પરિવર્તન કરાશે,એવી વાતો હવામાં વહેતી થઇ છે. જોકે ગુજરાતમાં સત્તાસ્થાને કોઈપણ પક્ષની કોઈપણ વ્યક્તિ હોય, એના વિકાસની હરણફાળને કોઈ રોકી શકે તેમ નથી.

ઇ-મેઈલ : haridesai@gmail.com